โรค SARS เริ่มระบาดในประเทศจีนในเดือนพฤศจิกายน 2002 และแพร่กระจายไปยัง 24 จังหวัด ในหลายภูมิภาค ผู้คนติดเชื้อกว่า 5,327 คน ซึ่งเมืองปักกิ่งมีผู้ติดเชื้อมากที่สุดคือ 2,521 คน และเมืองกวางตุ้งติดเชื้อเป็นอันดับ 2 กว่า 1,500 คน โดยใช้เวลากว่า 6 เดือน จึงสามารถคลี่คลายสถานการณ์จนกลายเป็นพื้นที่ปลอดภัย

ในช่วงแรกรัฐบาลปฏิเสธเรื่องโรค SARS จนมีการแพร่กระจายอย่างรวดเร็วซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงจุดแข็งและจุดอ่อนของรัฐบาลจีน ซึ่งตามกฎหมายของรัฐบาลจีนนั้นไม่ให้เผยแพร่ข่าวสารด้านความเสี่ยงกับสื่อมวลชนยกเว้นจะได้รับการอนุมัติจากรัฐบาลก่อน สืบเนื่องจากมาตรการด้านกฎหมายของจีนที่มีการแบ่งประเภทของโรคและการรายงานต่อหน่วยงานต่างๆที่มีความสลับซับซ้อน และโรค SARS ไม่มีการถูกระบุไว้ในความเสี่ยงว่าจะต้องรายงานไปที่ใด ซึ่งจริงๆแล้วทุกๆโรคควรจะต้องรายงานไปยังศูนย์ควบคุมและป้องกันโรค Centers for Disease Control and Prevention (CDC) ของกรุงปักกิ่งในทันทีและรายงานต่อไปยังกรมควบคุมโรค

เมื่อรัฐบาลเห็นว่าเรื่องโรค SARS นั้นเป็นเรื่องร้ายแรงจึงได้มีการอนุมัติให้ประกาศต่อสาธารณชน และการประกาศข้อมูลข่าวสารไปยังเขตที่ติดเชื้อต่างๆนั้นผ่านการส่งจดหมายและแฟ็กซ์ซึ่งเป็นการสื่อสารที่ล่าช้ามาก รัฐบาลมีข้อมูลแค่โรคที่ถูกจดทะเบียนโรคไว้โดยที่ SARS ไม่ได้ถูกจดทะเบียนเลยทำให้ไม่มีข้อมูลเรื่องโรคนี้จึงสื่อสารข้อมูลข่าวสารแบบผิดๆถูกๆ ซึ่งวิธีการแก้การสื่อสารใช้การบอกต่อเป็นลำดับขั้นต่อขั้นผ่านไปยังทีมงานในแต่ละส่วนงานเพื่อทำการยืนยันข้อมูลข่าวสาร ซึ่งไม่มีประโยชน์เลยเพราะไม่มีใครรู้จักโรค SARS อย่างแท้จริง

กลยุทธ์การสื่อสารจากภาครัฐ

นโยบายการสื่อสารความเสี่ยงจากรัฐบาลจีนนั้นมีอยู่ด้วยการ 2 ขั้นตอน คือ

1. ปกปิดและปฏิเสธการมีอยู่ของโรค
2. ยอมรับว่าเกิดโรคจริงแต่ไม่มีความรุนแรง
3. เปิดใจและระดมมวลชนให้ต่อสู้กับโรค

• ขั้นตอนแรก (กลางเดือนพฤศจิกายน 2002 จนถึง ต้นเดือนกุมภาพันธ์ 2003)
  
  รัฐบาลเมืองกวางตุ้งมีความพยายามที่จะแก้ปัญหาอย่างเงียบๆด้วยตัวของรัฐบาลเอง ด้วยการส่งผู้เชี่ยวชาญไปตรวจสอบพื้นที่เกิดโรค และมีการประชุมกับเจ้าหน้าที่ระดับสูงเพื่อประเมินสถานการณ์และหาวิธีด้านต่างๆ อีกทั้งยังเก็บเป็นความลับและไม่ให้ข้อมูลข่าวสารกับสื่อมวลชน แต่ไม่สำเร็จเกิดข่าวรั่วไหลเรื่องการระบาดของโรคบนอินเทอร์เน็ต มือถือ และข้อความ SMS ต่างๆ รวมถึงหนังสือพิมพ์ท้องถิ่นก็มีการตีพิมพ์ข่าวเรื่องโรค SARS
  
  ทางการออกมาปฏิเสธข่าวทั้งหมด ตัวอย่างเช่น ในช่วงมกราคมกองการสาธารณสุขในเมืองเหหยวน ซึ่งเป็นเมืองที่ประสบกับการแพร่ระบาดของโรค SARS ได้มีการตีพิมพ์ในหน้าหนังสือพิมพ์ท้องถิ่นว่า “ไม่มีการระบาดของเชื้อโรคอะไรในเมืองเหหยวนทั้งนั้น ทั้งหมดเป็นเพียงไข้หวัดที่เกิดจากอากาศเปลี่ยนแปลงที่หนาวขึ้นเท่านั้น” และในขณะที่ไม่มีการเผยแพร่ข่าวสารใดๆ แต่หน่วยงานที่เกี่ยวกับสุขภาพนั้นก็ยังมีความกังวลใจ จึงได้มีการส่งผู้เชี่ยวชาญจากปักกิ่งและกว้างตุ้งเพื่อหาข้อมูลว่าเชื้อโรคชนิดนี้คืออะไร

• ขั้นตอนที่สอง (กลางเดือนกุมภาพันธ์ จนถึง กลางเดือนเมษายน 2003)
  
  เมื่อผู้ป่วยย้ายมารักษาที่เมืองกวางโจวทำให้ข่าวเรื่องโรค SARS มีการแพร่กระจายออกไปผ่านมือถือ SMS และอีเมล์ ซึ่งจากสถิตินั้นมีคนส่งข้อความที่ว่า “A killer virus appears in Guangzhou” มากกว่า 40 ล้านครั้งใน 1 วัน 41 ล้านครั้ง ในวันที่สอง และ 43 ล้านครั้ง ในวันที่ 3 ทำให้เว็บไซต์ต่างๆในประเทศจีนเริ่มมีการถกเถียงกันเรื่องไวรัสชนิดนี้ว่าคืออะไร เกิดเป็นความตื่นตระหนกทำให้หลายคนหาซื้อหน้ากากอนามัย รวมถึงยารักษาโรคต่างๆมากักตุน จนทำให้เจ้าหน้าที่ประจำจังหวัดนั้นต้องออกมาแถลงข่าวเพื่อที่จะให้ประชาชนอยู่ในความสงบ
  
  ในการแถลงข่าวนั้นได้มีการบอกอย่างชัดเจนว่าจังหวัดนั้นมีการติดเชื้อไวรัสจริง แต่สามารถควบคุมสถานการณ์ได้ทั้งหมดแล้ว คนไข้ที่มารักษาตัวนั้นกำลังฟื้นตัวและหายจากอาการ และขอให้ทุกคนอย่าแตกตื่นและอย่าเชื่อข่าวลวงใดๆทั้งสิ้น และในวันเดียวกันนั้นเองกระทรวงสาธารณสุขของปักกิ่งได้รายงานไปยังองค์กรอนามัยโลกว่า มีคนติดเชื้อ 300 คน และเสียชีวิตแล้ว 5 คนในเมืองกวางโจว และทางทีมงานกำลังตรวจสอบเรื่องนี้อยู่ และในช่วงนั้นเองหน่วยงานข่าวกรองของเมืองกวางโจวได้ออกข่าวประชาสัมพันธ์ประกาศเตือนเป็นรายวันไปยังสื่อท้องถิ่นทั้งหมดเพื่อที่จะควบคุมการเผยแพร่ข่าวของสื่อทั้งหมด
  
  หากมองในมุมของกลยุทธ์การสื่อสารเรื่องความเสี่ยง มันคือการสื่อสารเพื่อสร้างความมั่นใจว่าสถานการณ์ไม่มีอะไรที่น่าเป็นห่วง ทุกอย่างอยู่ภายใต้การควบคุม และก็ยังการประชาสัมพันธ์วิธีการป้องกันตัวเองจากเชื้อโรคต่างๆอีกด้วย

• ขั้นตอนที่สาม (กลางเดือนเมษายน 2003 เป็นต้นไป)
  
  การแพร่ระบาดของ SARS ในกรุงปักกิ่ง ทำให้ผู้นำประเทศเปลี่ยนกลยุทธ์ในการสื่อสารเพื่อให้ตระหนักถึงความร้ายแรงของโรคนี้ และระดมทุกสรรพกำลังในการต่อต้านโรค SARS มีการรวบรวมข้อมูลข่าวสารที่เกี่ยวกับโรค SARS ทั้งหมด และมีการระดมทุนโดยกระทรวงการคลังจำนวน 2 พันล้านหยวน ในการต่อต้านโรค SARS และมีการจัดตั้งศูนย์ควบคุมโรค SARS แห่งชาติขึ้น เพื่อประสานงานกับทุกภาคส่วนเพื่อสู้กับโรค SARS อย่างเต็มรูปแบบ
  
  นโยบายใหม่ถูกกำหนดขึ้นเพื่อให้ข้อมูลข่าวสารแก่สาธารณชน กระทรวงสาธารณสุขได้มีการออกข่าวอัพเดทเป็นประจำทุกวันไปยังทั่วประเทศ และสาธารณสุขประจำท้องถิ่นทุกที่ต้องรายงานสถานการณ์ให้กับกระทรวงทราบทุกวัน โดยทำการสื่อสารผ่านสำนักข่าวซินหัว ผ่านกล้อง CCTV และเว็บไซต์ของกระทรวงสาธารณสุข และกระทรวงสาธารณสุขยังมีการแถลงการณ์ถ่ายทอดสดทุกวันในช่วงเย็น จนถึงช่วงที่องค์การอนามัยโลกถอดกรุงปักกิ่งออกจากรายชื่อเมืองที่เสี่ยงต่อโรค รูปแบบการสื่อสารของรัฐบาลนั้นมีการทำเป็นแคมเปญการสื่อสารผ่านสื่อมวลชน ด้วยข้อมูลเกี่ยวกับโรค และวิธีการดูแลรักษาสุขภาพเพื่อป้องกันไม่ให้เกิดโรค ด้วยการประสานความร่วมมือจากหน่วยงานภาครัฐและองค์การมหาชนในการออกแคมเปญการสื่อสารเกี่ยวกับการต่อต้านโรค SARS ผ่านช่องทางการสื่อสารของตนเองที่มี ได้แก่ แผ่นพับ โปสเตอร์ แบนเนอร์ โฆษณาภายนอก ซึ่งนับเป็นหนึ่งในระบบการสื่อสารที่แข็งแกร่งของจีนระหว่างเมืองในชนบท  ที่มีความสามารถในการดำเนินการที่ส่งข้อความในหมู่บ้านที่ห่างไกลผ่านองค์กรต่าง ๆ เช่น องค์กรด้านประชากรท้องถิ่นและสำนักงานคณะกรรมการกำกับการวางแผนครอบครัวประจำท้องถิ่นนั้นๆ ซึ่งมีการบอกต่อข้อมูลเรื่องโรค SARS ด้วยแผ่นพับซึ่งเข้าถึงกว่า 85 ล้านคน ที่คอยเฝ้าระวังความเสี่ยงของโรค SARS ที่เกิดขึ้นในชนบท

บทวิเคราะห์ด้านการสื่อสาร

สิ่งที่รัฐบาลจีนทำนั้นมีทั้งข้อดีและข้อเสียจากการปิดบังข้อมูลเรื่องโรคและพยายามจัดการอย่างเงียบๆ แม้ว่าในบางเมืองจะพบผู้ป่วยและมีข่าวแพร่กระจายออกมาหลายครั้ง แต่รัฐบาลยังคงบอกว่าไม่มีความรุนแรงใดๆและสามารถควบคุมสถานการณ์ได้ ถือว่าเป็นการลดความตื่นตระหนกของประชาชนทั้งประเทศ แต่ในทางกลับกันการปิดบังของรัฐบาลอาจส่งผลเสียอย่างใหญ่หลวงในระยะยาวหากเชื้อมีการแพร่กระจายไปทั่วทั้งประเทศ สถานการณ์โรค SARS ในประเทศจีนแสดงให้เห็นว่ารัฐบาลยังขาดความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับโรคนี้อย่างมากและไม่มีการปรึกษาหารือกับองค์การอนามัยโลกตั้งแต่เนิ่นๆโดยเลือกที่จะแก้ปัญหาด้วยตัวเอง ประวิงเวลาด้วยการบอกประชาชนว่าเป็นแค่โรคไข้หวัดธรรมดาเพื่อหาทางศึกษาโรคนี้ ซึ่งมีความเสี่ยงสูงหากวินิจฉัยโรคผิดรวมถึงปัญหาด้านกฎหมายของประเทศที่ซึ่งเมื่อพอไม่มีการจัดเชื้อโรค SARS ให้อยู่ในพระราชบัญญัติเรื่องโรค ทำให้ไม่มีการส่งเรื่องต่อให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องได้อย่างทันท่วงที

ปัญหาด้านการสื่อสารในช่วงแรกของการระบาดนั้นนั้นมีความล่าช้ามากประกอบกับกฎหมายของประเทศจีนที่ห้ามใครสื่อสารใดๆที่เกี่ยวกับความเสี่ยงออกไปหากไม่ได้รับการอนุญาตจากรัฐบาล การสื่อสารระหว่างเมืองในชนบทมีแค่การสื่อสารผ่านแฟ็กซ์และจดหมายซึ่งระบบการสื่อสารสมัยนั้นมีความล่าช้าเป็นอย่างมาก และรัฐบาลยังปกปิดข้อเท็จจริงไม่ให้ประชาชนรู้และเฝ้าระวังภัย แต่หลังจากสถานการณ์เริ่มลุกลามจนควบคุมไม่อยู่จึงมีการแจ้งไปยังองการอนามัยโลกและระดมกำลังทุกภาคส่วนในการร่วมแก้ไขปัญหาผ่านสื่อต่างๆ ที่สามารถเข้าถึงคนแถบชนบทได้ถึง 85 ล้านคนได้อย่างรวดเร็ว ซึ่งถือว่าเป็นการสื่อสารที่มีประสิทธิภาพมาก โดยหากรัฐบาลจีนทำแบบนี้ตั้งแต่แรกคงจะสามารถควบคุมสถานการณ์ได้ดีกว่านี้ และคงจะมีผู้ติดเชื้อน้อยกว่า 5,327 คน จากเหตุการณ์โรค SARS ในประเทศจีนทำให้เห็นว่ารัฐบาลในยุคนั้นมีอิทธิพลและมีการจำกัดสิทธิเสรีภาพในการนำเสนอข่าวสาร มีลักษณะเป็นรัฐบาลคอมมิวนิสต์ที่คุมทุกอย่างให้อยู่ภายใต้การกำหนดของรัฐบาล รวมถึงความพยายามที่จะพึ่งพาตนเองในการแก้ไขปัญหา ซึ่งขัดแย้งกับรูปแบบการสื่อสารความเสี่ยงในภาวะฉุกเฉินและภาวะวิกฤตที่ต้องมีการสื่อสารเป็นคนแรก การสื่อสารต้องถูกต้อง มีความน่าเชื่อถือ มีความรวดเร็ว ถูกต้อง โปร่งใส่ และคำนึงถึงสาธารณชนเป็นหลัก

---

Reference

The University of Hong Kong (2006). RISK COMMUNICATION DURING THE SARS EPIDEMIC OF 2003 (Case studies of China, Hong Kong, Vietnam and Singapore)