Fundamental Attribution Error กับเหตุผลที่คนเราตัดสินคนอื่นแบบผิดไป
คุณเคยเจอใครที่พูดจาดูหยาบคายหรือทำอะไรสะเพร่า แล้วคิดทันทีว่า “คนนี้เป็นคนไม่ดี” บ้างไหม หรือในเวลาที่คุณไปทำงานสายคุณก็มักจะโทษว่าเป็นเพราะ “รถติด” หรือ “ตารางงานที่ยุ่ง” แต่พอคนอื่นไปสาย คุณกลับคิดว่าเขาเป็นคนไม่มีความรับผิดชอบซะอย่างงั้น สิ่งที่เกิดขึ้นนี้ คือ ความผิดพลาดในการตัดสินผู้อื่นทางสังคม ที่มักจะเกิดขึ้นบ่อยๆครับโดยเราเรียกว่า Fundamental Attribution Error (FAE) หรือ “ข้อผิดพลาดพื้นฐานในการอ้างเหตุผล”
ผลกระทบจาก False Consensus Effect ที่ทำให้เราคิดว่าคนอื่นๆต้องคิดเหมือนเรา
คุณเคยรู้สึกหงุดหงิดใจไหมครับเมื่อมีคนไม่เห็นด้วยกับเรื่องที่คุณคิด โดยบางทีคุณอาจมั่นใจว่าทุกๆคนนั้น จะรู้สึกเหมือนกันเกี่ยวกับภาพยนตร์ ประเด็นทางการเมือง หรือแม้แต่วิธีในการดำเนินชีวิต สิ่งที่เกิดขึ้นนี้เราเรียกว่ามันว่า “ผลกระทบจากความเห็นที่ผิดพลาด” (False Consensus Effect) ซึ่งเป็นอคติทางจิตใจที่ทรงพลังมาก
Illusory Superiority กับเหตุผลที่เราคิดว่า…ตัวเองเก่งกว่าคนอื่นๆ
คุณเคยคิดว่าตัวเองเป็นคนขับรถที่ดีกว่าคนอื่น ตัดสินใจได้ฉลาดกว่า หรือมีคุณธรรมมากกว่าคนส่วนใหญ่บ้างไหม หากใช่ คุณก็อาจไม่ใช่คนเดียวที่รู้สึกแบบนั้นครับ โดยความคิดที่เกิดขึ้นนี้เราเรียกกันว่า Illusory Superiority หรือที่รู้จักกันในชื่อ “อคติจากการคิดว่าตัวเองดีกว่า” ซึ่งเป็นอคติทางความคิดที่พบได้บ่อย โดยคนเรามักจะประเมินคุณสมบัติ และความสามารถของตัวเองสูงเกินไปเมื่อเทียบกับคนอื่น ซึ่งถือเป็นเรื่องของความบิดเบือนอย่างเป็นระบบ
The Bystander Effect กับเหตุผลที่คนเราอยู่เฉยๆในเหตุการณ์วิกฤต
คุณเคยอยู่ในสถานการณ์หรือเห็นเหตุการณ์ ในขณะที่คุณกำลังเดินไปตามท้องถนน และเผอิญเห็นใครสักคนล้มลงบนทางเท้า พอคุณมองไปรอบๆและเห็นคนที่อยู่ใกล้ๆคุณรวมถึงตัวคุณเอง ที่เกิดความลังเลไม่มีใครขยับตัวที่จะเข้าไปช่วย เพราะคุณคิดว่าเดี๋ยวคนอื่นๆก็คงจะช่วยเองบ้างหรือเปล่า หากคุณเคยมีลักษณะอาการแบบนี้ นั่นอาจหมายความว่าคุณกำลังอยู่ในปรากฎการณ์ที่เรียกว่า “ผลกระทบจากผู้ยืนดู” (Bystander Effect)
Optimism Bias อคติจากการมองโลกในแง่ดี จนเข้าข้างตัวเองมากเกินไป
คุณเคยรู้สึกไหมว่าเรื่องร้ายๆเกิดขึ้นกับคนอื่น และก็คิดว่าจะไม่เกิดขึ้นกับคุณบ้างไหม บางทีคุณอาจเชื่อว่าคุณจะได้งานในฝัน มีสุขภาพแข็งแรง หรือหลีกเลี่ยงอุบัติเหตุได้ แม้ว่าสถิติต่างๆอาจจะชี้ไปในทางตรงกันข้ามก็ตาม แนวโน้มที่เกิดขึ้นโดยทั่วไปของมนุษย์นี้เราเรียกว่า “อคติจากการมองโลกในแง่ดี” (Optimism Bias) ซึ่งเป็นอคติทางความคิด
Sunk Cost Fallacy กับเหตุผลที่เรายังยึดติดทั้งๆที่มันควรจบ
คุณเคยบังคับตัวเองให้ดูหนังจนจบทั้งๆที่ไม่สนุกเลย เพียงเพราะคุณจ่ายค่าตั๋วไปแล้วบ้างหรือไม่ หรือยังคงอยู่ในความสัมพันธ์ที่ล้มเหลวหรืองานที่ไม่ก้าวหน้าเพราะคิดว่า “ก็ลงทุนไปตั้งเยอะแล้ว จะให้เลิกตอนนี้ได้ยังไง” กรอบความคิดที่กำลังเกิดขึ้นนี้ คือ การดำเนินต่อไปในเส้นทางเดิม เพียงเพราะสิ่งที่เราสูญเสียไปแล้ว ซึ่งถูกเรียกว่า “The Sunk Cost Fallacy” นั่นเองครับ ซึ่งเป็นหนึ่งในจิตวิทยาที่น่าสนใจมากเรื่องหนึ่ง ซึ่งผมจะพาผู้อ่านไปรู้จักกับ The Sunk Cost Fallacy จากมุมมองทางจิตวิทยาและพฤติกรรม (Psychology & Behavior)